بیماری، درد و درمان در جوامع ابتدایی (۵): همه گیری و ارواح بدخیم

جزایر تروبریاند مجموعه جزایر مرجانی در غرب گینه نو به وسعت ۴۵ کیلومتر مربع است جمعیت این جزایر در ابتدای قرن بیستم حدود ۸ هزار نفر بود. اهالی جزایر تروبریاند به دلیل حفظ بسیاری از ساختارهای اجتماعی و فرهنگی باستانی خود شهرت دارند. اروپایی‌ها در سال ۱۷۹۳ برای اولین بار این جزایر را کشف کردند. برانیسلاو مالینوفسکی مردم‌شناس لهستانی در دوران جنگ جهانی اول چند سال در کنار بومیان این سرزمین زندگی کرد و چندین کتاب در مورد زندگی اجتماعی این مردم نوشت.

او در «اسطوره در روانشناسی بدوی» درباره باور بومیان در مورد علت همه گیری ها[۱] معتقد است که آنان همه گیری ها را به عمل مستقیم ارواح بدخیم -تاوائو(tauva’u)- نسبت می دهند. این ارواح علی الاغلب منشا تمام جادوگری ها شناخته می شوند و در جنوب اقامت دارند.  آن ها برخی اوقات به مجمع الجزایر تروبریاند می روند و در حالی که برای انسان های معمولی غیر قابل مشاهده هستند شبانه در روستاها قدم می زنند و کدو تنبل های آهکی خود را به صدا در می آورند و چماق ها و شمشیرهای چوبی شان را بهم می زنند. هر جا که این صداها شنیده شود ترس بر جان ساکنان می افتد زیرا کسانی که با سلاح های چوبی تاوائو ضربه ببینند خواهند مرد و چنین تهاجمی همیشه با مرگ انبوهی از انسان ها همراه است. نتیجه این واقعه شیوع بیماری همه گیر لریا(Leria) است. گاهی این ارواح بدخیم به خزندگان تبدیل می شوند و برای مردم عادی قابل مشاهده می شوند. اما تشخیص این خزندگان از خزندگان معمولی کار آسانی نیست. از این رو اگر فردی یکی از این خزندگان را از روی سهو و اشتباه بکشد یا به آن آسیب بزند، خواهد مرد.

مالینوفسکی از واقعه ای سخن می گوید که اسهال خونی شدید در میان بومیان این جزایر شایع می شود. او معتقد است که این بیماری مصادف با شیوع آنفولانزای اسپانیایی در ۱۹۱۸ بود. اما بومیان آن را به تاوائو نسبت می دادند زیرا بسیاری از آنان می گفتند که صدای آن را شنیده اند.  گزارش شده بود که مارمولک غول پیکری در واولا(Wawela) دیده شده بود و مردی که آن را کشته بود بلافاصله مرده بود. و همین علت بروز بیماری همه گیر در روستا شده بود.

در گزارش دیگری مالینوفسکی می گوید زمانی که در اوبوراکو مستقر بود خدمه قایق پارویی ای که با آن سفر می کرد یک تاوائو واقعی را در شکل یک مار بزرگ چند رنگ دیده بودند که بر روی درخت حرا – درختی از تیره شاه پسند-  ظاهر شده بود. آنان این مار را علت شیوع بیماری همه گیر می دانستند که دهکده را فراگرفته بود. اما مالینوفسکی می گوید با نزدیک شدن ما به محل ظاهر شدن مار، موجود به طرز مرموزی ناپدید شد و او نتوانسته بود مار را ببیند. او معتقد است که بومیان علت آن را در کوته نظری وی و فراهم نکردن شرایط درست رویت مار می دانستند.

مالینوفسکی خاطر نشان می کند که بومیان معتقدند که روش جلوگیری از همه گیری آن است که خزنده ای از این نوع را باید بالای سکوی بلندی قرار داد و اشیای قیمتی را جلوی آن گذاشت. البته مالینوفسکی بر این تاکید می کند که تا کنون چنین چیزی ندیده است.

رویت ناپذیری باورهای بومیان توسط مالینوفسکی آموزه ابطال ناپذیری پاپر را به یاد می آورد. رابطه میان شیوع همه گیری با ظاهر شدن تاوائو باوری ابطال ناپذیر برای بومیان است و هر مشاهده ای خلاف آن باید به شرایط نامناسب مشاهده گر نسبت داده شود و نه باور مزبور.  این ویژگی را در بسیاری از ادیان ابتدایی و یا حتی مکاتب معاصر نیز می توان دید.

منبع

مالینوفسکی، برانیسلاو(۱۴۰۲) اسطوره در روان شناسی بدوی، مترجم ملیحه درگاهی، نشر یکشنبه

[۱] – منظور از همه گیری در اینجا معنای پزشکی مدرن آن نیست بلکه بکارگیری واژه همه گیری در زمانی است که همه افراد یک روستا به بیماری خاصی مبتلا می شوند. البته بهتر آن بود که واژه خاص خود بومیان در این مواقع بیان می شد. در گزارش مالینوفسکی چنین واژه ای بیان نشده است.