قبل از آن که تربیت یافتگان دارالفنون و دانش آموختگان کشور های غربی به صورت رسمی به پزشکی اشتغال ورزند، دولتها اصولا مسئولیت مستقیم در امر بهداشت و درمان برای خود قائل نبودند به تدریج با افزایش دانش آموختگان داخلی و گروهی از که کشورهای خارج برگشته بودند، اندیشه ارائه خدمات به طور مستقیم از جانب افراد شکل گرفت ( شجری، ۱۳۹۲: ۷۸).
مدرسه طب تهران در سال ۱۲۹۷ استقلال یافت و از تشکیلات دارالفنون جدا و « دکتر لقمان الدوله ادهم » به ریاست آن برگزیده شد. علی قلی خان به سمت دفتردار و میرزا مصطفی خان به سمت منشی و کتابدار مدرسه منصوب گردیدند.
با آنکه از عمر دارالفنون ۵۰ سال می‌گذشت، معلمین فرانسوی در ابتدای ورود به مدرسه ای که فقط اسمی از آن باقی مانده بود مصادف شدند، نه شاگرد حسابی داشت و نه برنامه ای مرتب، بنابراین ناگزیر نظیر معلمین اتریشی دوره اول از نو شالوده ای برای مدرسه ریخته و نقشه جدیدی مطرح نمودند. برنامه و آیین نامه جدید نوشته شد که از طرف وزارت علوم و معارف به نام «کتابچه شرایط قبول شاگرد و پروگرام درس‌های مدرسه» در ماه شعبان ۱۳۲۴ یعنی یک ماه و نیم بعد از انتهای فرمان مشروطیت در چاپخانه فاروس تهران به چاپ رسید و اکنون نسخه آن موجود است( پروگرام درس های دارالفنون، ۱۳۲۴).
به موجب این آیین‌نامه برای اولین‌بار مقرر گردید، شاگردان با گذراندن امتحان ورودی معادل دوره اول فعلی دبیرستان وارد دارالفنون شده پس از طی سه سال ۲ سال به نام « طبقه تهیه» و یک سال به نام « طبقه وسط» به مدرسه عالی ۴ ساله طب یا مدرسه عالی سه ساله مهندسی و معدن شناسی وارد شوند.
سال تحصیلی از ۱۵ سپتامبر تا ۱۵ ژوئن و نمره قبولی حداقل ۱۱ بود. در هر سال تحصیلی از شاگردان هر کلاس امتحانی به عمل می‌آمد به قبول شدگان شهادت نامه‌ای با امضای معلمین، که نظیر کارنامه فعلی بود داده می‌شد و به فارغ التحصیلان شعبه طب یا مهندسی پس از پایان دوره مربوطه و توفیق در امتحانات تصدیق نامه به امضای وزیر علوم و معارف اعطا می شد که به موجب آن حق داشتند مشغول معالجه شوند و یا متصدی مشاغل دولتی گردند. بنابراین هنوز صحبت پروانه پزشکی یا جواز طبابت در میان نبود و همین تصویب نامه ها در حکم پروانه بوده است. نکته قابل توجه آن است که اصولاً دیپلم طبابت به رسم اروپا از همین تاریخ و با همین تصویب نامه های معروف به « دیپلم چهار خانه» می باشد که در ایران متداول گردید و در هر سال نمرات امتحان در یکی از خانه های سبز و پس از ۴ سال خانه ها پر می شد و محصل فارغ التحصیل و طبیب شناخته می شد ( حفیظی،۱۳۳۲: ۶۲).
برنامه مدرسه طب:
طبق آیین‌نامه مذکور برنامه مدرسه به شرح زیر بوده است:
سال اول: تشریح تفصیلی- فیزیک و شیمی و طبیعی – پارازیتولوژی – به اضافه هر هفته یک روز هم حضوراً عملیات ذره بینی و غیره را به متعلمین نشان می دادند.
سال دوم و سوم و چهارم: تشریح تبدیلی و ترسیمی- فیزیولوژی – پاتولوژی عمومی – پاتولوژی خارجی و پاتولوژی داخلی.
برای عملیات و امتحانات طبی، مطب مخصوصی برای معاینه امراض، عجالتا تا مریضخانه که از طرف دولت مخصوصاً برای مدرسه درست می‌شود تهیه گردید و در خود مدرسه دایر است و محصلین هر هفته چند روز در تحت نظارت و رسیدگی معلمین طب به معاینه و معالجه مرض مداومت خواهند داشت»( کتابچه شرایط قبول شاگرد و پروگرام درس‌های مدرسه دارالفنون، ۱۳۲۴: ۱۷).
اشکال تهیه شاگرد:
استخدام معلم از خارجه و تهیه برنامه جامع برای مدرسه بدین منظور بود که شاگردان خوب تربیت شوند ولی بدبختانه مدرسه در سال تحصیلی ۱۳۲۳- ۱۳۲۴ فقط ۲۲۲ نفر شاگرد داشت ناچار از طرف وزارت علوم و معارف آگهی شد، کسانی که در مطب ها کار می کنند می توانند وارد مدرسه شوند و استثنائاً برای آنها دوره طب ۳ سال خواهد بود بر اثر این آگهی ۶۰ نفر داوطلب تحصیل شدند. سال اول صبح ها مقدمات طب و عصرها ها رشته های مختلف طبی تدریس می شد. و سال دوم و سوم صبح ها بیکار؟؟ بودند و آنها دروس طبی می خواندند با این وجود در جریان ۳ سال بیش از نصف محصلین طب بر اثر عدم آشنایی به زبان خارجی و دشواری یادداشت برداری از دروس معلمین و نداشتن مایه برای فهم مطالبی که درس داده می‌شد ترک تحصیل نمودند و به طرف راه آسانتر برای اشتغال به طبابت یعنی همان مکاتب چهارگانه طب تهران رفتند. محصلین این دوره در سال ۱۳۲۷ تحصیلشان تمام شد و قبل از فتح تهران به دست آزادی خواهان ( ۲۴ جمادی الثانی ۱۳۲۷) مدرسه را ترک گفتند.
وزارت معارف متوجه عدم رغبت داوطلبان طبابت به ورود در مدرسه شد و چون ممکن بود این موضوع موجب جنجال شود لاعلاج نظیر چند سال قبل با اعلام منتشر کرد که مدرسه با امتحان ورودی داوطلب می پذیرد و داوطلبان پس از سه سال فارغ التحصیل شده منتها دکتر شناخته نخواهند شد. بدین ترتیب باز این بار ۶۰ نفر ثبت نام کردند و و چون معلمان اروپایی به دلیل جنگ رفته بودند دوره سه ساله را با معلمین ایرانی گذراندند و پس از فراغت از تحصیل از وزارت معارف تقاضا کردند که یک سال دیگر درس بخوانند و از مزایای پزشکانی که دیپلم نداشتند استفاده کنند و به همین نحو عمل شد ( حفیظی، ۱۳۳۲:۶۴).
از ۱۳۳۶ قمری یا شمسی لطفا ذکر بفرمایید.که قانون طبابت که در چند سال قبل به تصویب مجلس رسیده ولی در حقیقت هنوز اجرا نشده بود؛ وارد مرحله اجرا گردید و تدریجاً پزشکان که سابقه مدرسه را تمام کرده بودند طبق قانون مزبور اقدام به اخذ پروانه پزشکی نمودند و در سال های ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ فقره پروانه طبابت صادر گردید.
* دانش آموخته دکترای تاریخ علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی