پزشکی مبتنی بر شواهد به عنوان جنبشی از دهه نود میلادی شکل گرفت و تلاش کرد تا خود را به عنوان تنها پزشکی مشروع و قابل قبول عرضه کند. مدعیات این جنبش مورد نقد جدی فیلسوفان پزشکی و فیلسوفان علم قرار گرفته است و سبب شده است فلسفۀ پزشکی به حوزه ای پویا و پیشرونده بدل شود. نقد پزشکی مبتنی بر شواهد از ان رو مهم است که بسیاری از مدعیات و راهکارهایی که این جنبش ارائه داده اند متناقض و counter-productive است. از این رو نقد جدی پزشکی مبتنی بر شواهد در کنار نقد طب های مکمل و جایگزین یکی از مهم ترین کارویژه های فیلسوفان پزشکی برای صیانت از نهاد پزشکی و ارتقا مراقبت از سلامت جامعه است.
بخشی از انتقادهای مطرح در باب پزشکی مبتنی بر شواهد (EBM) مربوط بر شالوده های فلسفی آن است. حامیان EBM در آغاز اعلام نمودند که الگوی جدیدی ارائه کرده اند که در آن شواهد برآمده از پژوهشِهای بالینی بهترین مبنا برای تصمیمگیریهایی در مورد افراد بیمار و نظامهای سلامت قرار گیرد. پزشکی مبتنی بر شواهد، شواهد به دست آمده از بخش محدودی از پژوهش ها را (کارآزمایی بالینی) را به اشکال دیگر شواهد، اولویت میبخشد و این امر را به مثابۀ مبنایِ جدیدی برای تفکر بالینی پیشنهاد می کند.
EBM به مثابۀ یک الگو(پارادایم) از تجربه گرایی خامی آسیب می بیند که در آن برای تصمیم بالینی ،شواهد(کارآزمایی بالینی) قابل اعتمادتر و مهمتر از انواع دیگر معرفت هستند و در این دیدگاه برای نظریه های علمی و فهم مکانیسم ها و فرایندهای بیماری اهمیت کمتری قائل میشود. در ابتدا این ادعا مطرح شد که EBM عینی است ،اما همچنان که فیلسوفان علم نشان داده اند، مشاهدات عینی -تجربی فارغ از نظریه نیستند و این نکته ای که باورمندان به پزشکی مبتنی بر شواهد کاملا از آن غفلت کرده اند. از سوی دیگر باورمندان به EBM ادعا میکنند که عقلانی هستند در صورتی که برای اثبات مدعیات خود بیشتر رویکرد جدلی (رتوریک) را برگزیده اند که در پی تحریک احساسات مخاطب برای به کرسی نشاندن مدعیات خود هستند.
EBM از تعامل بنیادین بین مشاهده و نظریه چشمپوشی میکند. در حقیقت این فرض که مشاهدهگر به طورعینی مشاهده می کند ناشی از روشهای پژوهش کمیای است که EBM بر آن مبتنی است و در پی آن است که تا حد امکان از دخالت سوگیری(پیشداوری) ممانعت به عمل آورد. EBM با این کار در ذیل تجربه گرایی قرار میگیرد. اخیراً باورمندان EBM به سبب نقدهای جدی فیلسوفان علم از ادعاهای اولیه کمی عقب نشسته اند و EBM را به منزله ابزار جدیدی برای تقویت و تکمیل قابلیتهای پزشکِ کنشگر معرفی میکنند.
*دانش آموخته دکترای فلسفه علم و فناوری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی