طبی سازی جُرم
آموزه اصلی طبی سازی آن است که حوزه هایی از زندگی انسان که در قلمرو پزشکی نیست بگونه ای بازسازی و بازتعریف می شوند که در قالب بیماری، تشخیص و درمان قرار می گیرند. به عبارت دیگر « عقلانیت پزشکی در حوزه هایی که تا پیش از این قلمرو پزشکی نبوده است وارد می شود و مرجعیت می یابد» (منجمی و نمازی، ۱۴۰۱،ص۱۷) به این فرایند یعنی «تبدیل وضعیتهای انسانی به مشکل قابل درمان» طبیسازی[۱] گفته میشود. (منجمی و مقدم حیدری، ۱۴۰۱،ص۱۱)[۲]. موج اول طبی سازی در پی آن بود که برای انحرافات و ناهنجاری های اجتماعی-آسیب های اجتماعی[۳]– مثل الکلیسم، اعتیاد ، تنهایی و انزوای اجتماعی، جرم و بزهکاری که اساسا پزشکی نیستند سازوکارهای پزشکی ارائه کند. از این رو انحرافات و ناهنجاری های اجتماعی که به عنوان جرم و بزهکاری تلقی می شدند در قالب بیماری صورتبندی شده و سپس برای آنها درمانی ارائه می شد. بدینگونه حوزههای زندگی اجتماعی در قالب امور پزشکی از جمله بیماری، تشخیص و درمان بازتعریف و بازسازی شدند. شباهت شیوه و روش تفکر در حوزه آسیب شناسی اجتماعی با حوزه آسیب شناسی پزشکی-پاتولوژی- را می توان به صورت زیر نشان داد[۴]:
| پزشکی | علوم اجتماعی | |
| موضوع | بدن | جامعه |
| آسیب شناسی | ناهنجاری تنی | ناهنجاری رفتاری/اجتماعی |
از پیامدهای چنین شیوه تفکری در امور اجتماعی، بکارگیری روش های پیشگیری و درمان برای آسیب های اجتماعی است.
فرایند طبی سازی آسیب های اجتماعی در سه سطح متمایز رخ میدهد: ادراکی[۱]، سـازمانی[۱] و تعاملی[۱] . در طبی سازی ادراکی ، مـدلهـا، زبان، واژگان و شبکه مفهـومی پزشـکی بـرای درک و تعریف یک مسئلۀ اجتماعی یا رفـتار بـه کار گرفته میشود. طبی سازی سازمانی وقـتی رخ مـی دهـد که سازمان های درگیر با مـسئله اجـتماعی به منظور درک مسئله ، مشروعیت بخشیدن بـه دیـدگاه خود در قبال مسئله یا با هـدف حـل و مدیریت مسئله ، رویکرد پزشکی را در پـیش مـی گـیرنـد، یـا می پذیرند. در برخی مواقع درمان مسئله اجتماعی به حـرفۀ پزشکی محول میشود در این صورت طبی سازی در سـطح تعـاملی واقـع مـی شود.(Conrad & Schneidar, 1980, p75-79)
طبی سازی جُرم به معنای بکارگیری روش های پیشگیری و درمان در مواجهه با آسیب های اجتماعی است.
یکی از مناقشه آمیزترین کارهایی که به طبی سازی آسیب های اجتماعی می پردازد طبی سازی جرم و بزهکاری در قرن نوزدهم توسط سزار لومبروزو[۵](۱۸۳۶-۱۹۰۹) ، پزشک و جرم شناس ایتالیایی ، بود. او با تحقیقات خود پیرامون ویژگیهای جسمانی بزهکاران و تمایزات آنان با دیگر افراد جامعه، مکتب جرمشناسی پوزیتویستی و دانش انسانشناسی جنایی را پایهگذاری کرد. لومبروزو همچون دیگر جرمشناسان ایتالیایی؛ رافائل گاروفالو[۶]، انریکو فری[۷] و کولاجانی[۸] به شدت تحت تأثیر اگوست کنت قرار داشت و همچون او اشتیاق زیادی برای ارتباط دادن پدیدههای روانی به عوامل زیست شناختی نشان میداد. او رویکردی را بنیانگذاری کرد که ساختار بدنی-بیولوژیک سرآغاز آن بود. در ادامه فرایند طبی سازی جرم در کار وی را در دو گام بررسی می کنیم: در گام نخست نشان میدهیم پیشفرض بنیادین پژوهشهای وی مبتنی بر نظریه تکامل لامارک و داروین است. او معتقد بود ویژگیهای بزهکاران به منشأ آتاویستی دلالت میکند که شرایط جسمی- روانی نیاکان دور خود را بازتولید میکنند. درواقع، جرم علامتی است از غرایز ابتدایی که در مجرم نهفته است و جنایتکاران نمودی از بازگشت به یک نوع اولیه یا مادون بشری از انسانها هستند. شیوه کار وی در این مرحله بکارگیری علوم زیست-پزشکی برای تبیین جرم و بزهکاری بود. در این راستا او از دانش جمجمه شناسی و انسان سنجی که در روزگار وی مطرح بود استفاده کرد. در گام دوم نشان میدهیم روش کار وی در بررسی جرم و بزهکاری، الگوی تفکر پزشکی مدرن درباره آسیب تنی و درمان آن است. لومبروزو میکوشید بر اساس مفهوم نرمال و غیرنرمال در پژوهشهای آسیب شناسی، معیارهایی برای تمییز انسان بزهکار از انسانهای نرمال ارائه دهد.کار وی را می توان در سطوح ادراکی و تعاملی طبی سازی قرار داد.
[۱] – medicalization
[۲] – وقتی مشغول غذا خوردن میشویم پیوسته نگرانیم غذاها چرب یا سرخکردنی نباشند، مبادا کلسترول ما را بالا برند و باعث گرفتگی عروق و سکتۀ قلبی شوند. ازدواج بدون انجام آزمایشهای پیش از ازدواج، قانونی نیست. بارداری بدون سونوگرافی و آزمایشها، دیگر قابلتصور نیست و مرگ بدون مجوز پزشک میسر نیست. همۀ اینها حکایت از آن دارد که پزشکی در لحظهلحظۀ زندگی ما حاضر است. اینکه چگونه از تولد تا مرگ، از غذا خوردن تا حل مسائل زندگی همهوهمه به مسائلی در حوزۀ طب تبدیلشدهاند، حاصل فرآیندی است که به آن «طبیسازی» میگویند.
[۳] – social pathology
[۴] – برای توضیح بیشتر در این زمینه به مقاله زیر مراجعه شود:
مقدم حیدری، غلامحسین(۱۴۰۰) ابتنای «آسیب شناسی اجتماعی» دورکیم بر الگوی امر آسیب شناختی-بهنجار پزشکی مدرن، مجله علمی پژوهشی روش شناسی علوم انسانی
[۵] – Lombroso, Cesare
[۶] – Raffaele Garofalo(1851-1934)
[۷] – Enrico Ferri(1856-1929)
[۸] – Napoleone Colajanni (۱۸۴۷ –۱۹۲۱)
مرجع
مقدم حیدری،غلامحسین(۱۴۰۲)طبی سازی آسیب های اجتماعی:مطالعه موردیِ نظریه جُرم سزار لومبروزو، مجله روش شناسی علوم انسانی