سیستم‌های خبره[۱] و هوشمند در پزشکی برنامه‌هایی کامپیوتری هستند که قضاوت و رفتار یک متخصّص را شبیه‌سازی می‌نمایند. جهت‌گیری تلاش‌ها برای توسعه هوش‌مصنوعی و سیستم خبره در حوزه پزشکی به این سمت و سو بوده که تلاش شود دانش و تجربیات بالینی پزشکان باتجربه را به نحوی در سیستم خبره یکپارچه کرد که فرد غیرمتخصّص بتواند با آن تعامل کند و سیستم خبره با استفاده از دانشی که به آن دسترسی دارد، بیماری را تشخیص داده و توصیه‌هایی را ارائه نماید. از یک سیستم دارای هوش مصنوعی انتظار می‌رود که تعاملی بوده، درخواست‌ها را پردازش کرده و پاسخ دهد، بعلاوه در صورت نیاز داده و توضیح بیشتر بخواهد و نهایتاً توصیه و پیشنهاد ارائه کند و اَعمالی را توصیه نماید. به منظور دستیابی به این کارکرد، سیستم خبره باید دارای یک پایگاه دانش، واسط کاربر، موتور استنتاج برای حل مسئله، تسهیلاتی برای تبیین و قابلیّت کسب دانش باشد.
داده‌ها در پایگاه دانش یک سیستم خبره و هوشمند از حوزه تخصصّی مرتبط می‌آید. مهمترین مسئله در یک پایگاه دانش، نحوه بازنمایی معرفت و حفظ سازگاری منطقی آنها در پایگاه دانش است. به این منظور نیاز مبرم به دانش کافی در منطق، زبانشناسی و معرفت‌شناسی وجود دارد. داده‌ها برای ورود به پایگاه دانش باید ابتدا مهندسی شوند و با زبانی خاص‌منظوره[۲] که قابلیّت اِعمال اَعمال منطقی و ریاضی بر روی آنها وجود دارد بازنمایی شود. حفظ سازگاری معرفت پایگاه دانش یک سیستم خبره پزشکی از چالش‌های مهم می‌باشد، چون معرفت از منابع مختلف و از تجربیات متخصّصان متفاوت که معمولاً دیدگاه‌های مختلفی دارند بدست می‌آیند.
موتور استنتاج در یک سیسم خبره باید با توجه به داده‌های دریافتی از بیمار و اطلاعات موجود در پایگاه داده، فرضیّه تشخیصی را استنتاج کند. این امر مبتنی بر الگوریتم‌هایی است که بر اساس منطق انتخاب شده برای آن سیستم خبره بوده و کارایی و تاثیرش به آن سیستم منطقی مربوط می‌شود. در ادامه واحد(ماژول) تبین‌گر در یک سیستم خبره باید توجیه مناسب برای توصیه خاص و اطلاعات ویژه‌ای که ارائه کرده فراهم کند. این بخش را می‌توان با خودآگاهی و شناخت خود در انسان مقایسه کرد که البتّه در سیستم‌های خبره امروزی هنوز به خوبی تکامل نیافته است.
قسمت مهم دیگر برای یک سیستم خبره، واحد کسب دانش است که انتقال و تبدیل خبرگیِ حل مسئله را از منابع دانش به برنامه کامپیوتری انجام می‌دهد که لاجرم فرایندی مداوم است. هسته اصلی این بخش مهندسی معرفت است که از یک طرف نیازمند روان‌شناسی، مهارتهای زبانی و مصاحبه و از سوی دیگر نیازمند ریاضیات، منطق و معرفت‌شناسی است
[۱] Expert System
[۲] Special-purpose
دانش آموخته دکترای فلسفه علم و تکنولوژی، پژوهشکده تاریخ و فلسفه علم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی