سازمان جهانی بهداشت و استانداردسازی جهانی آموزش پزشکی، تاریخچه (۱)

نویسندگان: George Weisz  – Beata Nannestad

مترجم : فرزانه عامری

 

این مقاله تاریخچه‌ای از تلاش‌‌های سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مهم‌ترین متحد آن فدراسیون جهانی آموزش پزشکی (WFME) برای تقویت و استانداردسازی آموزش بین‌المللی پزشکی است. این جنبه از فعالیت‌ سازمان بهداشت جهانی تا حد زیادی توسط مورخان و دانشمندان علوم اجتماعی نادیده گرفته شده است. «استانداردسازی بین‌المللی آموزش پزشکی» کار طولانی مدت سازمان بهداشت جهانی برای اصلاح آموزش پزشکی در سرتاسر جهان بود.

تلاش‌ برای اصلاح آموزش پزشکی در طول سه دوره زمانی متمایز رخ داد:

• دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰: مشخصه آن تلاش برای انتشار پیشرفت‌های علمی غرب بود.
• دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰: تلاش‌ برای همسو کردن «آموزش پزشکی» با «سیاست‌ مراقبت‌های بهداشتی» سازمان جهانی بهداشت
• از اواخر دهه ۱۹۸۰ تا به امروز: اعتباربخشی به دانشکده‌های پزشکی در سراسر جهان، پیگیری اجرای استانداردهای جهانی و تطبیق استانداردهای جهانی با نیازهای محلی.

اگرچه برنامه‌ سازمان جهانی بهداشت، اصلاح آموزش انواع پرسنل حوزه بهداشت (به‌ویژه پرستاران و ماماها و دستیاران) بود اما تمرکز بر آموزش پزشکان بود زیرا پزشکان به عنوان رهبران اصلاحات نظام سلامت در نظر گرفته شده‌اند و همچنین تلاش برای اصلاح پزشک، الگویی را برای آموزش سایر متخصصان سلامت ارائه می‌داد.

همان‌طور که گفته شد تلاش‌های سازمان جهانی بهداشت برای بهبود آموزش پزشکی در سطح بین‌المللی در سه دوره مجزا صورت گرفت:

• دهه‌های اولیه ۱۹۴۹-۱۹۷۳: گسترش تعداد پرسنل بهداشت به ویژه در کشورهای کم درآمد و متوسط. سازگاری مدرک تحصیلی برای تسهیل در جابجایی بین‌المللی کارکنان بهداشت. انتقال دستورالعمل‌های علمی دانشکده‌های پزشکی از کشورهای با درآمد بالا به کشورهای کم درآمد و آموزش پرسنل بهداشتی در حیطه بهداشت عمومی و پیشگیری.
• دوره دوم از ۱۹۷۳ تا اواسط دهه ۱۹۸۰: اجرای شعار «مراقبت‌های بهداشتی اولیه برای همه». انطباق آموزش بهداشت با نیازهای بهداشتی هر منطقه. تاکید بر تقویت نظام‌های بهداشتی.
• دوره سوم از اواخر دهه ۱۹۸۰ تا به امروز: تلاش در جهت بهبود کیفیت و ایمنی پزشکی از طریق اجرای استانداردهای آموزشی و اعتبارسنجی موسسات آموزشی.

شایان ذکر است در برنامه سازمان جهانی بهداشت، اهداف جدید جایگزین اهداف قدیمی‌تر نمی‌شدند بلکه اهداف قدیمی‌ دوباره فرم‌بندی می‌شدند و این منجر به تکرار منظم بسیاری از موضوعات در هر سه دوره زمانی شد.

 

مشکلات و راه‌حل‌ها:

مشکلات و تنش‌هایی که سازمان جهانی بهداشت در این مسیر با آن مواجه بود: چگونگی انطباق آموزش با نیازهای بهداشتی محلی و منطقه‌ای، جلوگیری از ماندن پزشکان و متخصصان در کشورهای ثروتمند و آماده‌سازی پرسنل موردنیاز در کشور مقصد بود.

• مانع اصلی اجرای برنامه‌های بهداشتی در بسیاری از کشورها، کمبود پرسنل ماهر بود. راه‌حل پیشنهادی، بهبود امکانات آموزشی به منظور افزایش تعداد پرسنل ماهر بود. در طول دهه‌های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰، کمیته تخصصی در زمینه آموزش حرفه‌ای به طور منظم فعالیت می‌کرد که در دهه ۱۹۷۰ به بخش نیروی انسانی سازمان جهانی بهداشت تبدیل شد. تلاش برای کمیت بیش‌تر و کیفیت بهتر پزشکان در ابتدا بر تأسیس دانشکده‌های پزشکی و بهبود مدارس قدیمی تمرکز داشت. در این راستا در حدود سال ۱۹۵۰، ۵۳۳ دانشکده پزشکی در کشورهای عضو WHO و تا سال ۱۹۶۶، ۷۱۷ دانشکده پزشکی وجود داشت که این افزایش تعداد دانشکده‌ها به دلیل عدم وجود استانداردهای بین‌المللی و عدم معادل‌سازی مدارک، مشکل ساز شد. بیش‌ترین دانشکده‌های پزشکی در آمریکای لاتین و آسیا بودند زیراپزشکان در کشورهای در حال توسعه نیاز به یادگیری مهارت‌های گسترده‌تری برای درمان و پیشگیری از بیماری‌ها داشتند. از این‌رو کنفرانس‌های تخصصی توسط انجمن پزشکی جهانی در طول این دهه‌ها در کشورهای در حال توسعه برگزار شد، از جمله کنفرانس‌هایی در تهران (۱۹۶۲)، مانیل پایتخت فلیپین (۱۹۶۴) و یائونده پایتخت کامرون (۱۹۶۶) و کنفرانس بین منطقه‌ای در ژنو (۱۹۶۴). از جمله موضوعاتی که در این جلسات مورد بحث قرار می‌گرفت: طول مدت مطالعات، برنامه درسی پزشکی، معرفی کارهای بالینی و آزمایشگاهی بود.
• راه‌حل دیگر سازمان بهداشت جهانی برای رفع کمبود نیروی انسانی آموزش دیده، اعزام پرسنل متخصص به کشورهای در حال توسعه به دو صورت تیمی (چند رشته‌ای – برای دوره‌های کوتاه‌تر) و فردی (معمولاً برای دوره‌های طولانی‌تر) بود که مأموریت آن‌ها آموزش افرادی بود تا جایگزین آن‌ها شوند. اساتید مدعو سازمان جهانی بهداشت، دپارتمان‌های آموزش پزشکی را سازماندهی و دوره‌ها را تدریس و پروژه‌های تحقیقاتی را آغاز می‌کردند، همه با هدف آموزش پرسنل محلی برای تصدی مسئولیت‌ها بود.
• سازمان جهانی بهداشت از سال ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۶، ۱۲۹ دوره با حدود ۲۵۰۰ شرکت کننده را برگزار کرد، به عنوان مثال دانشگاه کپنهاگ به مرکزی برای آموزش بیهوشی تبدیل شد؛ مرکز آموزش آمار زیستی در سانتیاگو راه‌اندازی شد؛ یک دوره آموزشی دو ساله طب پیشگیری preventive medicine در هاروارد برای پرسنل منطقه جنوب شرقی آسیا برگزار گردید.
• راه‌حل دیگر سازمان جهانی بهداشت برای آموزش، برنامه بورسیه‌ بود. برای اطمینان از موفقیت کمک هزینه تحصیلی، درخواست‌ افراد باید توسط دولت‌های‌شان حمایت می‌شد و دولت‌ها باید اطمینان می‌دادند که پس از بازگشت دانشجو به کشور موقعیت شغلی وجود دارد. در سال‌های ۱۹۴۷-۱۹۴۸، در مجموع ۴۲۷ بورسیه تحصیلی به اتباع یازده کشوری که از اشغال دوران جنگ آسیب دیده بودند، اعطا شد. با بهبود شرایط، کار سازمان به تدریج گسترده‌تر شد. از سال ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۶، ۶۳۹۶ بورسیه تحصیلی از ۱۴۹ کشور و منطقه برای تحصیل در ۱۱۳ کشور یا منطقه دیگر اعطا شد. بیش‌تر بورسیه‌ها در زمینه خدمات بهداشتی (۵۹%)، کنترل بیماری‌های واگیردار (۲۸%) و علوم بالینی (۱۳%) بود. از ۱۷۳۹۶ بورسیه اعطایی توسط WHO از سال ۱۹۵۷ تا ۱۹۶۶، ۵۶٪ به پزشکان، ۱۶٪ به پرستاران، ۵٪ به متخصصان بهداشت و ۲۳٪ به سایر پرسنل بهداشتی یا دانشجویان تعلق گرفت. از این همکاران حدود ۶۰٪ در منطقه مبدا خود (عمدتا اروپا و آمریکا) تحصیل کردند و ۴۰٪ به مناطق دیگر رفتند. برنامه بورسیه بدون تنش نبود، گزارشی از منطقه غربی اقیانوس آرام نشان می‌دهد برنامه بورسیه بیش از حد بر پژوهش تمرکز داشت و همچنین پزشکان در ایالات متحده آمریکا اطلاعات بسیار کمی در مورد شرایط کشورهای توسعه نیافته داشتند. از این‌رو سازمان جهانی بهداشت به طور منظم بورسیه‌ها را ارزیابی می‌کرد و آن‌هایی را که به کشور خود بازگشته و شغل مرتبط با بورسیه را پیدا کرده‌اند، به عنوان «موفق» معرفی می‌کرد. طبق گزارشی که در سال ۱۹۶۸ تهیه شد، ۶۰ تا ۷۰ درصد بورسیه‌ها بر اساس این معیارها موفقیت‌آمیز در نظر گرفته شدند.
• سازمان جهانی بهداشت مطالعات و بررسی‌هایی در مورد نیازها، منابع و امکانات در کشورهای مختلف انجام داد. در سال ۱۹۵۳، سازمان شروع به انتشار فهرست دانشکده‌های پزشکی کرد که حاوی اطلاعات دانشکده‌های پزشکی در سراسر جهان بود. فهرست تا نسخه هفتم در سال ۲۰۰۰ منتشر شد. (از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۷، فهرست را به صورت الکترونیکی منتشر کرد.). اقدام دیگر سازمان جهانی بهداشت بررسی امکانات آموزشی در ۱۷ کشور آفریقا در سال‌های ۱۹۶۱ و ۱۹۶۲ بود. همچنین برگزاری کنفرانسی در سال ۱۹۶۳ که نیازهای آموزش پزشکی در آمریکای لاتین را برآورد کرد و برگزاری سمیناری در مورد آموزش پزشکی در سال ۱۹۶۶ در یائونده که شرکت‌کنندگانی از ۱۳ کشور آفریقا گرد‌هم‌آورد و توافق شد دانشجویان آفریقایی در مؤسسات محلی آموزش ببینند تا بتواند خدمات بهداشتی محلی را بهتر ارائه دهند.

منبع

(۲۰۲۱)The World Health Organization and the global standardization of medical training, a history

فرزانه عامری، دانش آموخته دکتری پژوهشگاه علوم انسانی