تکامل، تکنولوژی و فرهنگ

در این سخنرانی به این می‌پردازیم که نظریه‌ای از منظر تکاملی چگونه می‌تواند رابطه‌ای میان تکنولوژی و فرهنگ برقرار کند. [برای اینکه چنین نسبتی را برقرار کنیم یکی از راه‌هایی که به نظر می‌رسد این است که جوامع انسانی را به شکل ارگانیسم جاندار تصور کنیم.]

[می‌توان با تسامح گفت] افلاطون جوامع انسانی به شکل یک ارگان می‌دید. اما این موارد غالباً نقش استعاری داشته‌اند. هابز با ایدۀ لویاتان و دورکیم جامعه را به‌طور استعاری به‌مثابۀ ارگان می‌دیده‌اند. اما از بیست سال گذشته، [این نگاه استعاری رخت بربسته است] جامعه را واقعاً به شکل یک جاندار اجتماعی بزرگ می دیدند. درست مانند زنبورها که تشکیل یک کلونی می‌دهند، انسان‌ها هم تشکیل جامعه می‌دهند.

برای مسئلۀ موردبحث ما، ابتدا باید کمی به کتاب کوین مکافری[۱] با عنوان رقص نوآوری: زیرساخت‌ها، نوسانات اجتماعی و تکامل جوامع بپردازیم که در سال ۲۰۲۲ منتشر شد. ایده اصلی این کتاب این است که مهم‌ترین تکنولوژی‌ای که باعث شد این جاندار بزرگ شکل بگیرد زیرساخت‌ها هستند، مثل جاده‌ها و راه‌های ارتباطی. شبکۀ راه‌ها باعث می‌شده افرادی که در یک گروه هستند با ایده‌های جدید مواجه شوند و هم‌افزایی کنند.

اگر جهان ۲ پوپر رو ذهن در نظر بگیریم، نسبت آن با جامعه چیست؟ یعنی نسبت این ابرجاندار با حیث التفاتی جمعی چیست؟ ابرارگانیسم متشکل از افراد و ساختارهاست. سطح فرهنگی، سطح بالاتر این جاندار است. اگر به سراغ تعریف تکنولوژی بریم، می‌بینیم که مصنوعات و راهکارهای تکنیکی مثل نهادها را به‌مثابۀ تکنولوژی در نظر می‌گیرند.

فرهنگ را می‌توان دسته‌ای از ایده‌ها و رسوم مشترک تعریف کرد ولی برخی از اندیشمندان خود سخت‌افزارها و ابزارهای جامعه را هم جزئی از فرهنگ می‌گیرند. همان‌طور که تعریف تکنولوژی طیفی است، فرهنگ هم تعریفی طیفی دارد و برخی آن را بسط‌یافته در نظر می‌گیرند که شامل ابزارها هم می‌شود.

در نهایت می‌توانیم بگوییم که با پیچیده‌تر شدن تعامل میان فرهنگ و تکنولوژی، به نظر می‌رسد باید از هم تکاملی تکنولوژی و فرهنگ سخن به میان آوریم. هم فرهنگ بر ساختن تکنولوژی‌های جدید مؤثر است و هم تکنولوژی فرهنگ را تغییر می‌دهد.

[۱] Kevin McCaffree