اگر با دقت به تبیین های فلسفی و اجتماعی علم بنگریم متوجه می شویم که همه این نظریه ها می کوشند تا علم را همچون پدیده های طبیعی در علوم طبیعی تبیین کنند. ما در علوم طبیعی وقتی درباره پدیده ای مثل باران می پرسیم : چرا باران می بارد؟ در واقع سعی می کنیم که آن را به معیان و تبخیر برگردانیم. به عبارت دیگر باران را بر اساس چیزهای دیگری تبیین می کنیم. در این صورت می گوییم که ما فهمیدیم که چرا باران می بارد. دقیقا نظریه های پوزیتیویسم، ابطالگرایی و برنامه های پژوهشی لاکاتوش همین کار را با علم می کنند یعنی علم را به چیزهای دیگری همچون داده های حسی، تحقیق پذیری، ابطالگرایی و برنامه های پژوهشی برمی گردانند و بدین گونه آن را تبیین می کنند. اما ویتگنشتاین معتقد است که:
ویتگنشتاین: ما باید همه تبیین ها را کنار بگذاریم و فقط توصیف جای آن را بگیرد
فیلسوفان همواره روش علم را پیش چشم خود دارندو در بابر این وسوسه مقاومت ناپذیرند که بروش علم پرسش کنند و بدان پاسخ دهند. این گرایش سرچشمه واقعی متافیزیک است و فیلسوف را به تاریکی کامل می کشاند. در اینجا می خواهم بگویم که هیچ گاه نمی تواند کار ما باشد که چیزی را به چیزی برگردانیم یا چیزی را تبیین کنیم. فلسفه واقعا «صرفا توصیفی» است.( BB: p 18)
همانطور که ملاحظه می شود ویتگنشتاین معتقد است که تاملات فلسفی ما چیزهایی علمی نیستند که برای آنها تبیین ارائه کرد. مراد از تبیین این است که چیزی را به چیزی برگرداندن و در پی دلیل و علت گشتن است. بنابراین نمی توان آنها را بطور تجربی یافت یا هر نوع نظریه ای درباره آن ها داد. این ویژگی غیر قطعی درباره تبیین ها سبب می شود تا ما تاملات خود را از هر تبیینی بدور داریم. «ما باید همه تبیین ها را کنار بگذاریم و فقط توصیف جای آن را بگیرد » بدین گونه « مسایل حل می شوند نه با دادن اطلاعات جدید بلکه با مرتب کردن آنچه ما همیشه می دانستیم. »(PI:p 109) ) از این رو ویتگنشتاین معتقد است که: « هر گاه پرسش «چرا ؟» را پس می زنیم، اغلب متوجه واقعیات مهم می شویم و سپس در جریان پژوهش هایمان این واقعیات ما را به پاسخ رهنمون می کنند»(PI:471).
ویتگنشتاین: در فلسفه ما هیچ نتیجه ای نمی گیریم. فلسفه تنها آن چیزی را بیان می کند که هر کسی قبول دارد
اما ما نمی توانیم به سادگی در مقام توصیف بمانیم و از آن فراتر نرویم. زیرا
توصیف صرف چنین دشوار است چون گمان می کنیم برای فهم واقعیات باید آن را کامل کنیم. مثل این است که یک بوم نقاشی با لکه های پراکنده رنگ ببینیم بگوییم این طوری غیر قابل فهم است، تازه وقتی معنا دار می شوند که آنها را با تبدیل به یک شکل تکمیل کنیم. حال آنکه من می خواهم بگویم: کل امر همین است.( اگر تکمیلش کنی تحریفش کرده ای)( ویتگنشتاین، به نقل از مالک حسینی،۱۳۸۹، ص ۷۹)
مشکل در این جاست که ما بیش از آنچه که می دانیم می خواهیم بگوییم. به جای آنکه خیلی ساده همان چیزی را بگوییم که هر کس می داند و می پذیرد. ویتگنشتاین در تحقیقات فلسفی می گوید:« در فلسفه ما هیچ نتیجه ای نمی گیریم. فلسفه تنها آن چیزی را بیان می کند که هر کسی قبول دارد»(PI:599) در واقع برای ویتگنشتاین «فلسفیدن نوعی نقاشی کردن است یعنی توصیف کردن که فقط با دیدن دقیق و پیوسته حاصل می شود. این نوع نقاشی صرفا یک کپی برداری نیست امری تجربی نیست هر چند با واقعیت پیوندهایی دارد»(مالک حسینی، ۱۳۸۹، ص ۷۹).
بنابراین ما در فلسفه علم نباید به دنبال تبیین علم باشیم بلکه باید سعی در توصیف آن داشته باشیم. یعنی بجای پرسیدن از چرایی علم باید تلاش کنیم تا تصویری از علم آنگونه که در بطن فعالیت علمی رخ می دهد ارائه دهیم. بنابراین بجای پرسیدن چرا علم این گونه است؟ چرا علم موثق است؟ علم چیست؟ باید بپرسیم: علم چگونه است؟ به عبارت دیگر باید سعی کنیم تصویری از چگونگی علم آنگونه که در آزمایشگاه ها، دانشگاه ها و انستیتیو ها به وقوع می پیوندد ارائه کنیم. در این صورت علم مجموعه ای از گزاره ها نیست که به تبیین فلسفی آن بپردازیم و یا پدیده ای اجتماعی که سعی کنیم تا تبیینی جامعه شناختی از آن ارائه کنیم بلکه علم یک «شکل زندگی» است شبیه همه اشکال زندگی، که عده ای از انسان ها به نام دانشمندان بدان شیوه زندگی می کنند در این صورت برای فهم علم باید این شکل زندگی را بشناسیم . اما از نظر ویتگنشتاین هر شکل زندگی ارتباط تنگاتنگی با بازی زبان ای دارد که در آن شکل زندگی به وقوع می پیوندد بنابراین فهم آن شکل زندگی در گرو مهارت یافتن در این بازی زبان است. از این رو در بخش بعد مفهوم زبان، بازی زبان و مهارت در آن را از نظر ویتگنشتاین بررسی می کنیم.
منبع
مقدم حیدری، غلامحسین(۱۳۹۲) مبانی فلسفی مردم شناسی علم، مجله روش شناسی علوم انسانی،س ۱۹، ش۷۴-۷۵