تغییر کارکرد بیمارستان از نوانخانه به فضایی برای درمان بیماران
غلامحسین مقدم حیدری
به گزارش خبرنگار مهر، نشست تخصصی جایگاه مغفول بیمارستان در تاریخ‌نگاری پزشکی به همت پژوهشکده تاریخ و فلسفۀ علم پژوهشگاه علوم‌انسانی با سخنرانی غلامحسین مقدم حیدری، علیرضا منجمی، حمیدرضا نمازی و امین متولیان در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد.
غلامحسین مقدم حیدری با اشاره به اینکه هانری لوفور -جامعه‌شناس و فیلسوف معاصر- در کتاب معروف تولید فضا معتقد است که هر شیوه‌ای از سازمان‌دهی اجتماعی، محیطی را تولید می‌کند که پیامد روابط اجتماعی است گفت: افزون بر این جامعه با تولید فضایی مطابق با ماهیت خاص خودش، نه‌تنها شکل مادی شکل‌های ساخته‌شده متمایز را به خود می‌گیرد بلکه خودش را نیز با تولید چنین فضایی بازتولید می‌کند. درواقع فضا هم واسطه روابط اجتماعی است و هم فراورده‌ای مادی است که می‌تواند روابط اجتماعی را تحت تأثیر خود قرار دهد. اگر مطابق با این نگرش به مباحث مطرح‌شده در این حوزه بنگریم ملاحظه خواهیم کرد که در سده‌های میانه با رونق تجارت و ظهور طبقه جدید بازرگان-بورژوا شهری سازی جوامع گسترش یافت و شیوه جدیدی از روابط و سازمان‌دهی اجتماعی تولید شد. مناسبات اجتماعی و قدرت جدید شهری گرچه سبب رژیم غذایی بهتر، افزایش دادوستد و بازرگانی، آموزش و یادگیری مناسب‌تر شد اما درعین‌حال سبب افزایش فقر در شهرها شد به‌طوری‌که فقرا به نحو چشمگیری قابل‌رؤیت شدند. برای سامان‌دهی این پدیده اجتماعی خیریه‌ها به همراه دولت، مراکزی را برای مراقبت از بیماران و فقرا –به‌غیراز صومعه‌ها- در شهرها تأسیس کردند. بدین گونه فضاهای جدیدی در شهر به وجود آمد که بیمارستان‌های شهرداری نامیده شدند. بیمارستان‌هایی ازاین‌دست به‌منزله نوانخانه‌هایی بودند که دارای دو کارکرد مهم –روحانی و مادی – بودند. از سویی می‌کوشیدند تا مرگ فقرا به‌گونه‌ای باشد که آنان را به رستگاری نائل کند و از سویی دیگر با جداسازی فقرا از افراد دیگر مانع انتقال بیماری آنان می‌شدند و بدین گونه ضامن حفظ سلامت جامعه بودند. بیمارستان‌های شهرداری به‌مثابه فضایی جدید در شهرهای توسعه‌یافته قرون‌وسطای میانه حاصل تغییر سامان مناسبات قدرت – یعنی سیاست- از اقتصاد جامعه مبتنی بر زمین و مبادله پایاپای نجبا به جامعه جدید مبتنی بر پول و سرمایه‌گذاری طبقه بازرگانان و شهرنشینان بود.
مدیر گروه روش‌شناسی پژوهشکده تاریخ و فلسفه علم افزود: می‌توان گفت که بیمارستان شهرداری به‌مثابه فضای جدید در شهرهای اروپا ساخته‌شده از مؤلفه‌های تاریخی و طبیعی است، اما چنین روندی خود فرایندی سیاسی بود، زیرا فضا سیاسی و ایدئولوژیک است. فضا تولیدی است که به معنی واقعی کلمه آکنده از ایدئولوژی‌های متفاوت است به‌عبارت‌دیگر بیمارستان تولیدی اجتماعی است که می‌توان تولید آن را به تولید هر نوع خاص معینی از کالا تشبیه کرد؛ اما باید توجه کرد که این کالای جدید یعنی بیمارستان آن‌گونه که ما تصور می‌کنیم محلی برای درمان بیماران نبود زیرا شیوه درمان بیماران در آن زمان مبتنی بر پزشکی اخلاطی و رده‌بندی بود که نه‌تنها بیمارستان را محلی برای درمان نمی‌دانست بلکه حتی آن را مانع درمان بیماری تلقی می‌کرد. ازاین‌رو بیمارستان شهرداری فضایی برای درمان بیماران نبود بلکه کارکردی به‌مثابه نوانخانه‌ای برای سالمندان، از کار افتادگان و معلولان جنگی داشت. بنا بر آثار میشل فوکو می‌توان گفت که آنچه سبب تغییر کارکرد بیمارستان از نوانخانه به فضایی برای درمان بیماران شد دارای دو وجه است: ازیک‌طرف می‌توان به عوامل اقتصادی مثل قاچاق کالا و اختراع تکنولوژی جدیدی به نام تفنگ چخماقی اشاره کرد و از سویی دیگر باید از تغییر فضابخشی‌های سه‌گانه در حوزه پزشکی نام برد که پرداختن بدان‌ها مقاله‌ای جداگانه‌ای را می‌طلبد.
منبع mehrnews.com/x36CfH