داستان کشف IVF: میدانی برای تعامل تاریخ و فلسفۀ پزشکی
علیرضا منجمی
فیلم سینمایی (۲۰۲۴)Joy که نتفلیکس آن را تهیه کرده است به داستان کشف IVF میپردازد. IVF مخفف In Vitro Fertilization به معنی “بارور ساختن تخمک در آزمایشگاه” است. در این روش، لقاح ساده تخمک زن با اسپرم مرد در آزمایشگاه، آنجام شده، پس از لقاح، جنین را تا مرحلهای معین در آزمایشگاه پرورش داده و سپس این جنین را به رحم زن وارد میسازند.
داستان فیلم از این قرار است که یک فیزیولوژیست با همکاری دستیار خود که پرستار است با همکاری یک متخصص زنان میکوشند ناباروری را درمان کنند. این نیازمند همکاری نزدیک و تنگاتنگ دانشمند علوم زیستپزشکی، باب ادواردز، و متخصص زنان استپتوست. در این میان نقش جین پردی به عنوان مسئول آزمایشگاه انکارناشدنی است. فیلم به موانع آنها در این راه و مخالفتهایی که در سطوح مختلف با این شیوۀ درمانی شده است میپردازد. در نهایت با تولد اولین نوزاد با این روش در سال ۱۹۷۸ کار به انجام رسید و در سال ۲۰۱۰ باب ادواردز برنده جایزۀ نوبل پزشکی شد.
به باور من این داستان میدان مناسبی است برای کندوکاو در موضوعات بنیادین تاریخ و فلسفۀ پزشکی. کندوکاوی در ارتباط پزشکی با جامعه و پزشکی با سایر حوزههای علمی و سیاستگذاری.
اولین مورد همکاری تنگاتنگ یک دانشمند علوم زیستپزشکی و یک پزشک زنان است در درمان یک بیماری که نشاندهندۀ ارتباط ارگانیک علومزیست پزشکی، علوم بالینی و طبابت است.
دوم، طبیسازی ناباروری و تبدیل آن به موضوعی برای طبابت است. تا پیش از این ناباروری به عنوان وضعیتی انسانی پذیرفته شده بود و چون درمانی برای آن متصور نبود در دایرۀ طبابت قرار نمیگرفت. با کشف IVF ناباروری به بیماری قابل درمان بدل شد و طبیسازی آن تا آخرین گام پیش رفت تا جایی که اکنون دیگر در زمرۀ موضوعات طبیسازی قرار نمیگیرد.
سوم، مناقشه گروه IVF با دو گروه است. یکی با جیمز واتسون (کاشف DNA) به عنوان نماینده دانشمندان خارج از حوزۀ پزشکی که این گروه متهم به دستکاری میکردند و آنها را با پزشک نازی یوزف منگله مقایسه مینمودند. دوم سیاستگذاران سلامت که در پی کاهش جمعیت بودند و این درمان را برنمیتافتند. رودرویی طبابت با علوم طبیعی و سیاستگذاری سلامت موضوعی جذابی در این مناقشه است. زیست سیاست هم از همین دریچه پایش به این بحث باز میشود.
از سوی دیگر مواجهه با مسئله باروری زنان کار را به حوزههای فرهنگی و الهیاتی هم میکشاند. منتالیته دربارۀ نقش زن و اهمیت باروری وی یک دیگر از این موضوعات است که پای فمینیسم را هم به این بحث میکشاند.
نکتۀ انتهایی نحوۀ انتشار گزارش این کار است که در نامه به سردبیر در حد یک ستون در مجله لانست منتشر شده است. این نشان میدهد که در بسیاری از موارد در تاریخ علم مقالات تأثیرگذار نه در قالب مقالات علمی-پژوهشی بلکه در حد گزارشهای کوتاه است.