در بیماری شناسی پزشکی کلینیکی -مدرن- برخی از بیماری ها را ذیل عنوان «بیماری روانی[۱]» قرار میگیرند. اما آیا پزشکان یونان باستان نیز در تقسیم بندی شان از بیماری ها مقوله ای به عنوان بیماری روانی داشته اند؟ تقسیم بندی بیماری ها به بیماری تنی و روانی نتیجه قایل شدن دو وجه برای انسان هست: تن و روان. این تقسیم بندی امری جدید هست که شاید بتوان آن را به بعد از دکارت ارجاع داد. در حالیکه در یونان باستان چنین تقسیم بندی نمی توان دید. تا قبل از بقراط می توان از جنون حرف زد اما علت آن ماورالطبیعی است و بعد از بقراط هم جنون و بیماری هایی مثل مالیخولیا و مانیا و هیستری بصورت مادی و نه ماورایی و متافیزیکی تبیین می شوند.
یکی از اولین افرادی که در این باره سخن گفته است آلوس اوریلیوس سلسوس[۲](۲۵-۵۰پیش از میلاد) است. او دانشنامه‌نویس رومی بود که بخشی از آثار به جای مانده از او در زمینه پزشکی به نام درباره پزشکی[۳]مشهور است. این کتاب که خود گمان می‌رود تنها بخش برجای مانده از دانشنامه‌ای بزرگتر باشد، منبعی مهم برای نوع رژیم غذایی، داروسازی، جراحی و زمینه‌های مرتبط به شمار می‌رود. همچنین این اثر یکی از بهترین منابع برای آشنایی با دانش پزشکی در روم باستان است. او در فصل اول کتاب سوم -درباره تقسیم بندی بیماری ها – معتقد است که یونانی ها بیماری ها را به دو دسته تقسیم می کنند حاد[۴] و مزمن[۵]. بیماری های حاد بیماری هایی هستند که یا به سرعت به درمان پاسخ می دهند یا سبب مرگ بیمار می شوند در حالیکه بیماری های مزمن نه درمان شان نزدیک است و نه اینکه بسرعت سبب مرگ بیمار می شوند.
تقسیم بندی سلسیوس از بیماری ها: بیماری هایی که جایگاه شان در بدن به عنوان یک کل است و بیماری‌هایی که منشأ آنها در موضع خاصی از بدن است
سلسوس معتقد است که این تقسیم بندی دقیق نیست و خود می تواند به بخش هایی دیگر نیز تقسیم شود. مثلا برخی بیماری ها را نمی توان براحتی در یکی از این دو دسته قرار داد از این رو برخی پزشکان یونانی آن ها را در دسته حاد و برخی دیگر در دسته مزمن قرار داده اند. مثلا تب ها که یکی از مقولات بیماری اند زمانی حاد و زمانی دیگر مزمن هستند. در تقسیم بندی مزبور تظاهرات بالینی بیماری را می توان به موضع خاصی از بدن نسبت داد اما بیماری هایی وجود دارند که چنین ویژگی ای ندارند. مثلا وقتی فردی احساس داغی در بدنش دارد و پزشک تشخیص می دهد که فرد تب دارد نمی توان گفت که بخشی از بدن وی مثلا دستش تب دارد بلکه این کل بدن اوست که تب دارد. یا وقتی فرد می گوید که حالت تهوع دارد یا اینکه خستگی مفرط دارد به این معنا نیست که یکی از اندام های او حالت تهوع دارد یا خسته است بلکه کل بدن او خسته است یا حالت تهوع دارد. به عبارت دیگر این نوع بیماری ها کل بدن فرد و سلامتی[۶] او را تحت تاثیر قرار می دهند[۷].از این رو سلسوس معتقد است که این نوع بیماری ها را باید در دسته دیگری قرار داد. با این مقدمه سلسوس تقسیم بندی جدیدی از بیماری ها ارائه می کند: « بیماری هایی که جایگاه شان در بدن به عنوان یک کل است و بیماری‌هایی که منشأ آنها در موضع خاصی از بدن است.»(celsus,1971) بنابراین سلسوس در کتاب سوم، بخش ۱۸ از درباره پزشکی پس از بخش تب ها به مقوله ای از بیماری ها می پردازد که «در موضع خاصی از بدن قرار ندارند[۸]» بلکه بر فرد به عنوان یک کل[۹] تاثیر می گذارند مثل جنون و اشکال آن». (Thumiger and P. N. Singer, 2018,p2,3).
آنچه که ما اکنون به نام بیماری های روانی می شناسیم در یونان باستان در ذیل مقوله ای از بیماری ها قرار می گرفتند که تظاهرات بالینی شان را نمی توان به موضع خاصی از بدن نسبت داد
بنابراین آنچه که ما اکنون به نام بیماری روانی می شناسیم در یونان باستان در ذیل مقوله ای از بیماری ها که تظاهرات بالینی شان را به موضع خاصی از بدن نمی توان نسبت داد قرار می گرفتند. بنابراین بررسی علت این بیماری ها و درمان آنها مرتبط با وجهی از انسان به نام روان مرتبط نبود بلکه اتیولوژی این بیماری ها و درمان شان همچون بیماری های تنی بودند با این تفاوت که تظاهرات بالینی آن ها به مکان خاصی از بدن تعلق نداشتند بلکه کل بدن را در بر می گرفتند. برای اینکه بتوانیم بگوییم که در یونان باستان هیستری وضعیتی مرزی در میان این دو قسم بیماری دارد لازم است تا ابتدا به بیان ویژگی های دو بیماری مالیخولیا و مانیا که در ذیل بیماری های روانی قرار می گیرند بپردازیم. سپس با بررسی ویژگی های هیستری همپوشانی تظاهرات بالینی آن را با این بیماری ها را نشان می دهیم. در گام بعدی از منظر اتیولوژی بیماری هیستری را بررسی می کنیم و نشان می دهیم که بر خلاف دو بیماری مزبور، علت بیماری هیستری به اندامی از بدن زنان -زهدان- نسبت داده شده است. بدین گونه خواهیم دید که چگونه هیستری وضعیتی مرزی در میان بیماری های تنی و روانی داشته است و همین سبب شده تا مناقشات در اتیولوژی این بیماری به شدت برجسته و نمایان شود.
[۱] – mental illness
[۳]– De Medicina
[۴] – acute
[۵] – chronic
[۶]– well-being
[۷]– در پزشکی مدرن این نشانه ها را constitutional symptoms می نامند که بر گروهی از نشانه هایی دلالت دارد که می تواند بر بسیاری از سیستم های مختلف بدن تأثیر بگذارد همچون کاهش وزن، تب، سردرد، تعریق بیش از حد و غیر طبیعی(hyperhidrosis)تنگی نفس.
[۸]– localized
[۹]– whole
مرجع
مقدم حیدری،غلامحسین(۱۴۰۲)تغییر اتیولوژی بیماری هیستری در طب پیشامدرن: از جابجایی زهدان تا حرکت ذرات روح،مجله علمی پژوهشی فلسفه علم، سال۱۳،شماره۲