تنجیم طبیعی و تنجیم احکامی
برای اینکه تفاوت و تمایز میان دو نوع تنجیم – طبیعی و احکامی- را بیان کنیم لازم است تا ابتدا اشاره ای به چگونگی شکل گیری این تقسیم بندی در قرون وسطی کنیم. پس از ظهور مسیحیت تنجیم هیچ گاه از طرف کلیسای مسیحی پذیرفته نشد. آکوستین و آبای اولیه کلیسا آن را نوعی بت پرستی و شرک گرایی می دانستند که می کوشید با احکامش جایگزین اراده آزاد بشر و قدرت مطلقه الهی شود. از این رو طالع بینی را در خدمت شیاطین و در راستای کمک به آن ها می دیدند. اما علی رغم این مخالفت ها طالع بینی در اروپای قرون وسطایی همچنان در سطوح مردمی و نخبگان رایج بود و علمی استقرار یافته تلقی می شد.
دوگانه پذیرش/ انکار تنجیم سبب شد تا در اواخر قرن سیزدهم توماس آکویناس راه حلی مصالحه آمیز برای این موضوع ارائه کند. او با ترکیب الهیات مسیحی و فلسفه طبیعی ارسطویی از نوعی تنجیم به نام «تنجیم طبیعی» سخن گفت که می توانست بر پدیده های فیزیکی– از جمله بدن انسان- تاثیر بگذارد اما نمی توانست بطور مستقیم بر روح انسان ها تاثیرگذار باشد. بنابراین، از نظر او،سخن گفتن از تنجیم طبیعی مجاز بود اما احکامی که می کوشیدند بر اساس تفسیرِ موقعیت و حرکت اجرام سماوی به داوری و قضاوت درباره زندگی انسان ها بپردازند و طالع آنان را پیش بینی کنند، غیر قانونی تلقی می شد. این نوع تنجیم که به« تنجیم احکامی» معروف شد شامل احکام تفسیری بود[۱].(۳)
برخی از مورخین علم همچون کوپر معتقدند که ما می توانیم این تقسیم بندی را برای بررسی تنجیم در دوره پیشامدرن بکارگیریم و از دو نوع تنجیم سخن بگوییم: تنجیم طبیعی[۲] و تنجیم احکامی[۳] (۴). بدین گونه تنجیم طبیعی به بررسی چگونگی تاثیر رویدادهای سماوی بر تغییرات طبیعی و فیزیکی کره تحت القمر می پردازد. تغییراتی همچون تغییرات آب و هوایی، زلزله، خشکسالی، سیل، رعد و برق، آتش سوزی، مرگ و میر، سلامتی و امراض و بیماری های همه گیر . تنجیم طبیعی در زمان خود بخشی از فرایند تبیین رویدادها و پیش بینی آنها بودهمانگونه که ما در عصر حاضر بر اساس نظریه های فیزیک و اختر فیزیک به تبیین و پیش بینی رویدادهای طبیعی می پردازیم[۴]. در این نوع تنجیم تلاش می شد تا مکانیسم هایی برای تاثیر رویدادهای سماوی بر رویدادهای زمینی بیان شود.مثلا برخی از تغییرات در حرکات اجرام سماوی سبب تغییرات آب و هوایی بر روی زمین می شد که نتیجه آن بروز برخی از بیماری ها بود.
از سویی دیگر تنجیم احکامی به طالع بینی و خواندن آینده انسان ها و جوامع –پیش بینی تقدیر و سرنوشت افراد و جنگ ها، رخدادن بیماری ها و همه گیری ها – می پرداخت. این نوع از تنجیم را «احکام نجومی[۵]» می نامیم که می کوشید تا بر اساس مجموعه ای از احکام به طالع بینی افراد و جوامع بپردازد.برخی از این احکام به بیان رابطه مقارنه میان اجرام سماوی و رویدادهای زمینی می پردازند تا مردم با مراجعه بدان ها بتوانند چگونگی رویدادن اتفاقات آینده را در سالی که مقارنه مزبور رخ داده پیش بینی کنند.
در این مقاله تمرکز ما بر روی تنجیم طبیعی است. تنجیم طبیعی را می توان به بخش های گوناگونی تقسیم کرد. بخشی از تنجیم طبیعی، تنجیم آب و هوایی[۶] است که برای تعیین الگوهای آب و هوایی بر اساس منطق ارسطویی-بطلمیوس می باشد.بخش مهم دیگر تنجیم پزشکی است.در ادامه به بیان برخی از مقومات تنجیم پزشکی می پردازیم.
تنجیم پزشکی[۷]
در دوران پیشامدرن بر این باور بودند که «هر چیزی در جهان به منظور خاص و نیت خیری خلق شده است. از جمله ستارگان که اولین رابطه بین انسان و سماوات هستند. مردمان باستان به خوبی می دانستند که تاثیر ستارگان -بویژه سیارات- را بر همه چیزهای زمینی از جمله سلامت چگونه تفسیر کنند»(۵) ما امروزه ارتباط میان بخش های مختلف بدن، بیماری ها و داروها با خورشید، ماه، سیارات و دایره البروج را تنجیم پزشکی می نامیم. مثلا در برخی سیستم ها قلب به خورشید، کلیه به زهره و کبد به مشتری مرتبط می شود. همچنین میان مناطق دوازده گانه دایره البروج با قسمت هایی از بدناز سر (برج حمل) تا انگشتان پا (برج ماهی) ارتباط برقرار می سازد. بدین گونه سلامتی و بیماری انسان با توجه به موقعیت اجرام سماوی تشخیص داده می شود. درمان بیماری ها نیز با توجه به موقعیت این اجرام و داروهایی که بر اساس زمانبندی های نجومی ساخته شده و تجویز می شوند، انجام می گیرند. بدین گونه می توان پنج مرحله برای درمان بیماری در نظر گرفت:
- تعیین تاریخ تولد بیمار بر حسب دایره البروج
- تشخیص پدیده سماوی مرتبط با بیماری
- سال یا فصلی که بیماری بروز کرده و بررسی ویژگی های دایره البروجی آن.
- تعیین بهترین زمان برای انجام شیوه های درمانی بر اساس دایره البروج
- انتخاب گیاهان و داروهای درمانی بر اساس ویژگی های نجومی شان.
از این رو در دوره پیشامدرن اغلب پزشکان از روش های ستاره شناسی و موقعیت آن ها در کره سماوی آگاه بودند و آن را در درمان بیماری های فردی و یا تبیین و پیش بینی رخ دادن همه گیری ها بکار می بستند.از این رو همانطور که هاوارد لسلی کورنل[۸]– پزشک و استاد تنجیم پزشکی- در مقدمه اولین دایره المعارف تنجیم پزشکی که در سال ۱۹۳۳ منتشر شد می گوید: «در زمانهای قدیم ، همه پزشکان و شفا دهندگان ملزم به دانستن طالع بینی و ارتباط آن با بیماری و افراد مبتلا بودندهمانطور که ملزم به دانستن نقشه ستاره ای تولد فرد و جهات نامطلوبی بودند که ممکن بود روی فرد تاثیر بگذارند. کسانی که می خواستند پزشک شوند یا حافظ سلامتی افراد باشند پزشک تمام عیار نمی شدند مگر اینکه بتوانند آزمون های تنجیم را با نتایج رضایت بخش بگذرانند.»(۶)
در ادامه به بررسی نقش تنجیم در نظریه پزشکی اخلاطی بقراط و جالینوس می پردازیم .
[۱]– البته پیروان کلیسا برای توجیه تنجیم احکامی برخی اوقات به عبارت زیر متوسل می شدند:
Judiciary astrology : God’s judgment announced in the stars
[۲]– natural astrology
[۳]– judicial astrology
Judiciary astrology :God’s judgement announced in the stars
[۴]– این شیوه ای است که ما در رویکرد علمی معاصر نیز استفاده می کنیم. مثلا برای تبیین شایع شدن برخی از سرطان های پوست می کوشیم تا آن را به اجرام سماوی مانند خورشید نسبت دهیم.همچنینتاثیر طوفان های خورشیدی بر پیدایش شفق های قطبی و زندگی بر روی زمین، نمونه دیگری از تاثیر اجرام سماوی بر زمین است.
[۵] – کتاب «الاحکام علی قرانات الکواکب» نوشته ابی معشر جعفر بن محمد منجم بلخی (متوفی ۲۷۲ هجری) نمونه ای از رساله هایی هست که به موضوع احکام نجومی می پردازد. این واژه «احکام نجومی» بر اساس رساله هایی از این دست انتخاب شده است.
[۷]– medical astrology
[۸]– HOWARD LESLIE CORNELL, M.D., LL.D.
Honorary Professor of Medical Astrology at the First National
University of Naturopathy and Allied Sciences, Newark, N J .
منبع
مقدم حیدری، غلامحسین(۱۴۰۱) تنجیم پزشکی نزد بقراط و جالینوس،مجله اخلاق و تاریخ پزشکی،دوره ۱۵