آرایـشـگرانِ جـراح

 

آرایشگران امروزه عمدتاً به مراقبت از مو و ناخن مشتریان خود می پردازند. اما تا قرن نوزدهم آنها به عنوان آرایشگران جراح (barber-surgeon) شناخته می‌شدند و خدمات بسیار دیگری همچون کشیدن دندان، بریدن ریشۀ ناخن‌ها، جاانداختن استخوان، تنقیه و شکافتن پوست جهت درمان دُمل (یا آبسه) ارائه می‌دادند. [۱]

در واقع شغل سلمانی در مصر باستان آغاز شد، جایی که هم مردان و هم زنان کلاه گیس می گذاشتند و اشراف نیز اغلب تمام بدن خود را می تراشیدند. شهروندان ثروتمند و اعضای خانواده‌های سلطنتی برده‌ های شخصی  داشتند که کلاه گیس‌هایشان را بر سر آنها می نهادند و موهای آنها را می‌تراشیدند. این بردگان در حقیقت پیش‌آهنگانِ آرایشگران امروزی بودند. سرانجام طبقه ای مستقل از آرایشگران به وجود آمد که این وظایف را برای همۀ افراد جامعه انجام می دادند.

در سوی دیگر جهان باستان، یونانی ها به آرایشگران ماهر نیاز داشتند، زیرا موهای بلند و ریش های فِر شدۀ آنها نیاز به مراقبت زیادی داشت. اسکندر مقدونی، به دلایل استراتژیک، مردان خود را ترغیب می کرد که موهای خود را کوتاه کنند و ریش های خود را قبل از رفتن به جنگ بتراشند؛ که این کار به عده ای آرایشگر ماهر نیاز داشت. با نفوذ روزافزون دولت یونان، این افراد وارد قلمرو روم شدند و در آنجا غرفه های خیابانی برپا کردند. [۲]

اما این تنها کار آرایشگران نبود. مهارت این آرایشگران در استفاده از ابزارْ دقیق، و مقرون به صرفه بودن کار آنها در مقایسه با پزشکان محلی، آنها را به گزینۀ اول برای اعمال جراحی تبدیل کرد. رفته رفته سروکلۀ این افراد ماهر در جوامع مرفه در سراسر جهان پیدا شد- از مستعمرات آمریکا که استعمارگران اروپایی از صلاحیت جراحی سرخپوستان بومی استفاده می کردند گرفته، تا چین که آرایشگرانِ دوره گرد در خیابان ها می­چرخیدند و برای اعلام حضور خود زنگی را به صدا در می آوردند. بنابراین شغل جراحی مختص طبقۀ آرایشگران بود. حتی سوگندنامۀ بقراط، پزشکان را از انجام عمل جراحی بر روی کسانی که از سنگ کلیه، سنگ مثانه یا سنگ کیسه صفرا رنج می­برند، منع می کرد.

پس از قرن یازدهم میلادی، نقش پزشکان و جراحان به وضوح مشخص شد. پزشکان در دادگاه ها و کاخ ها اقامت داشتند و تقریباً در انحصار ثروتمندان بودند، و از آنجا که به زبان لاتینِ روان می‌خواندند و صحبت می‌کردند و دانش آن‌ها بسیار مورد توجه قرار می‌گرفت، عمل جراحی دون شأن آنها تلقی می‌شد. این آرایشگران جراح بودند که باید وظیفۀ رسیدگی به صدمات و مصائب تودۀ مردم- سربازان، دهقانان، راهبان و کارگران- را بر عهده می‌گرفتند.

در حالی که از سوی دانشگاه ها به پزشکان اعتبار و مجوز داده می­شد، آرایشگران جراح چنین تجملاتی نداشتند. آنها باید به انجمن صنفی خود مراجعه می کردند و کارآموز می شدند. بدین طریق آنها یاد می گرفتند که چگونه از داروهای موضعی و ضمادها استفاده کنند و چگونه با طیف وسیعی از وظایف مانند مراقبت از زخم ها و پارگی ها، سوختگی ها و بثورات پوستی، جاانداختن شکستگی استخوان ها و اندام های دررفته، بیماری های مقاربتی و عفونت های چرکین مقابله کنند. البته آرایشگران ماهرتر، روش های حیاتی تری مانند سوراخ کردن جمجمه (یا مته کاری جمجمه: trepanation)، قطع عضو، داغ گذاشتن روی زخم، و زایمان نوزادان را نیز انجام می دهند. به این گروه خصوصاً در زمان جنگ نیاز داشتند، مثلاً در طول لشکرکشی هنری پنجم در سال ۱۴۱۵، و در طول جنگ سی ساله از ۱۶۱۸ تا ۱۶۴۸ از این گروه استفاده کردند. همانطور که بیان شد، آرایشگران جراح در زمان جنگ، معمولاً قطع عضو انجام می­دادند، و همچنین در مته کاریِ جمجمه مهارت داشتند: روشی که برای درمان تشنج و برخی مشکلات رفتاری خاص، یا بیرون راندان شیاطین و ارواح شیطانی مورد استفاده قرار می­گرفت.

همچنین از آرایشگران جراح انتظار می­رفت که به کارهای آلوده تری مانند خون گیری (حجامت)، زالو گذاری، بادکشی و کشیدن دندان نیز بپردازد. گاهی اوقات فَصد برای خروج خون مضر یا ناسالم از بدن انجام می‌شد. این کار با حجامت، گذاشتن زالو یا رگ زنی و ریختن خون به داخل لگن کوچکی انجام می شد. و از آنجا که رگ زنی به یکی از مسئولیت های اصلی آرایشگران تبدیل شد، آنها حضور خود را در بازار با یک میلۀ مخصوص (Barber’s pole) راه راهِ قرمز و سفید نشان می دادند، رنگ هایی که تداعی کنندۀ خون و مواد زائد در خون­گیری بود. بالای این میله یک تشتک قرار داشت که نشان دهندۀ ظرفی بود که خون را در آن جمع می کردند. [۳]

در سال ۱۱۶۳ فرمان پاپ راهبان را از ریختن خون منع کرد و تمام وظایف جراحی را به آرایشگران ماهر محوّل کرد. البته به غیر از خون‌گیری، از آنها انتظار می‌رفت که تقریباً تمام عمل‌های جراحی و دندانپزشکی و همچنین اقدامات ناخوشایند‌تری چون مومیایی کردن و کالبد شکافی اجساد را انجام دهند.

اما قرن دوازدهم و سیزدهم شاهد رشد سریع دانشگاه‌های غیرمذهبی و افزایش مطالعات پزشکی، آناتومی و جراحی بود که منجر به شکافی میان جراحانِ آموزش‌دیدۀ آکادمیک بود که رداهای بلند می‌پوشیدند و آرایشگران جراح که رداهای کوتاه می‌پوشیدند. همزیستیِ دو صنف مجزای جراحان آکادمیک و آرایشگران جراح با آرامش ناپایدار و شکننده ای همراه بود. [۴]

برخی از آرایشگران جراح در انجام روش های جراحی مهارت فوق العاده ای پیدا کردند. فی المثل آمبروز پاره (Ambroise Paré) که عمدتاً «پدر جراحی مدرن» شناخته می­شود، شاگرد آرایشگران جراح در اوتل دیو (Hôtel-Dieu) بود که آناتومی و جراحی را آموخت و در سال ۱۵۳۷ به عنوان جراح ارتش استخدام شد. تا سال ۱۵۵۲ او چنان محبوب شده بود که به عنوان جراح پادشاه منصوب گردید. از جمله دستاوردهای بسیار او استفاده از مرهم زردۀ تخم مرغ، روغن گل رز و سقز برای زخم های جنگی به جای روغن جوشان و داغ گذاشتن روی زخم بود. وی همچنین عمل بستن شریان ها را به جای سوزاندن آنها در زمان قطع عضو و نیز کاشت دندان، اندام مصنوعی و چشم مصنوعیِ ساخته شده از طلا و نقره را معرفی کرد. در کل او ابزارهای علمی فراوانی اختراع کرد. فی المثل استفاده از فتق-بَند را برای درمان فتق رواج داد و اولین کسی بود که سیفلیس را به عنوان علت آنوریسم (اتساع عروق: aneurysm) معرفی کرد. [۵]

اگرچه هنری هشتم پادشاه انگلستان در سال ۱۵۴۰ صنف جراحان و آرایشگران را با هم ادغام کرد، اما صنف جراحان بر این حکم رفتند که جراحی حوزۀ تخصص آنهاست- که البته با گذشت زمان نیز محبوبیت و برتری یافتند. در فرانسه، جراحی تحت حکومت لویی چهاردهم رونق گرفت. نوۀ او، لویی پانزدهم، زمانی که پنج کرسی جراحی در کالج سنت کوم تأسیس کرد، به این کار قوت بخشید. سرانجام در سال ۱۷۴۳ بود که آرایشگران و کلاه گیس سازان در فرانسه از انجام عمل جراحی منع شد. دو سال بعد (در سال ۱۷۴۵)، آرایشگران و جراحان نیز در انگلستان به طور کامل از هم جدا شدند، و در سال ۱۸۰۰ انجمن صنفی آنها به کالج سلطنتی جراحان تبدیل شد، و آرایشگران مجبور شدند که صرفاً به امور مربوط به مو و سایر امور زیبایی بپردازند. [۶]

در پی این تغییر و تحولات است که امروزه دیگر انتظار نمی رود که آرایشگر محله به مسائل مربوط به سلامت مشتریان خود بپردازند. البته قبل از اینکه بهداشت روان و روانپزشکی به عنوان رشته ای مجزا تأسیس شوند، احتمالاً جراحان آرایشگر معتمدان و [درمانگرانِ] مشتریانی بودند که مبتلا به محنت و اندوه [روانی] بودند. بی تردید آرایشگران جراح بخش مهمی از تاریخ اروپای قرون وسطی بودند. این که بگذاریم دستاوردهای آنها به فراموشی سپرده شود، آسیب بزرگی به تاریخ و پیشینۀ آنهاست.

———————————————————————————

منابع:

1. How Barbers became Surgeons- Gizmodo
2. The Gory History of Barber Surgeons- Medieval medicine gone mad
3. From Haircuts to Hangnails- The Barber-Surgeon, by Elizabeth Roberts
4. The Gory History of Barber Surgeons
5. The Ambroise Paré International Military Surgery Forum
6. The Badass History of Barber Surgeons

 

متن حاضر ترجمه مقاله زیر است:

The barber-surgeons: Their history over the centuries, Anusha Pillay, Raipur, India, Hektoen International (A Journal of Medical Humanities)

محسن خادمی دانشجوی دکتری فلسفه علم پژوهشگاه علوم انسانی